Lucebert moet blijven
Column: Rob van de Pas
Gepubliceerd: 16 september 2022
Bij de VVD in Alkmaar (jaja, mijn club) hebben het woke-virus en de cancelcultuur nog harder toegeslagen dan alle coronavirussen bij elkaar. Wat is er aan de hand? VVD’er Pieter Dijkman wil dat de spreuk ‘Van teveel spektakel wankel je allicht’ van Lucebert, geboren als Lubertus Jacobus Swaanswijk, wordt verwijderd van het voormalige Landbouwhuis in Alkmaar. Dit pand is sinds 1993 van de gemeente Alkmaar en brave Pieter wil niet langer dat er uitingen van Lucebert in zijn liberale Madurodam aanwezig zijn. Die tekst moet van Dijkman weg, want nu blijkt dat Lucebert op achttienjarige leeftijd als adolescent brieven ondertekende met Sieg Heil!
Verzet
Zijn vrienden gingen in het verzet en Swaanswijk nam helaas een afslag naar rechts en begon sympathieën te krijgen voor het gedachtegoed van de Nazi’s. Begin van de oorlog ging hij, na een zwervend bestaan, werken in Duitsland en meldde zichzelf vrijwillig voor de Duitse Arbeitseinsatz. Van 1943-1944 werkte hij in een Duitse springstoffabriek waar experimenten met de vliegende bom V1 werden uitgevoerd. Ook in die periode stuurde hij brieven aan zijn jeugdvriendin Tiny Koppijn met een fascistische groet. Onhandig, naïef en met de kennis van nu ongelooflijk dom en verwerpelijk.
Holocaust
Ik betwijfel oprecht of de toen nog formeel minderjarige Swaanswijk iets heeft meegekregen van de holocaust (Shoah) en de systematische massamoord op bijna zes miljoen Joden. In de Duitse media werd daar in ieder geval met geen woord over gerept.
Lucebert heeft zijn jeugdzonde nooit openbaar gemaakt en derhalve ook nooit excuses voor het post-puberale gedrag aangeboden. Was het schaamte? Ik denk van wel, want ook Swaanswijk heeft na de oorlog de verschrikkelijke gevolgen van de Nazi’s tot zich kunnen nemen. In 1994 overleed Lucebert in Alkmaar en in 2019 werden zijn Duitse brieven openbaar.
‘Van teveel spektakel wankel je allicht’
Is zijn spreuk op het Alkmaarse Landbouwhuis het toppunt van zelfreflectie? Swaanswijk is zeventien als de oorlog begint. Dat moet voor een jongeman een spannende ervaring zijn geweest. Duitse militairen marcheerden met zware zwarte laarzen over de grachten van Amsterdam. ‘LINKS RECHTS, LINKS RECHTS, LINKS RECHTS und HALT! Nederland is bezet en daar moet je het dus als puber maar mee doen. De hormonen gieren op die leeftijd door je lijf, de prefrontale cortex staat nog wijd open en is ontvankelijk voor alles wat goed, maar ook slecht is.
Swaanswijk was creatief en hield van het experimenteren. In zijn hoofd, in zijn teksten en in zijn beeldende kunsten. Zo ging hij in 1955 op uitnodiging van Bertolt Brecht vijf maanden in Oost-Berlijn wonen en gaf bij terugkomst in Nederland in een interview in De Waarheid ongezouten kritiek op het beeld dat in het vrije Westen werd geprojecteerd op de communistische heilstaat DDR.
Lucebert was blijkbaar een controversiële vrijdenker die snel assimileerde met zijn directe omgeving. Niet altijd vanuit zijn hoofd, maar soms ook vanuit zijn onderbuik. Gelukkig hebben we nog meer van dit type kunstenaars en kunstenmakers in ons dorp.
Lucebert heeft ons zijn prachtige en machtige culturele erfgoed achtergelaten. Was het als compensatie voor zijn erfzonde? Was het zijn morele herstelbetaling voor zijn duistere gedachten?
Laten we Lucebert in hemelsnaam behouden voor onze Heerlijkheid. Compleet graag, zoals hij was en nog steeds is!
Robbie