Dit vond plaats tijdens hevige gevechten tegen een grote Frans-Bataafse eenheid in de ochtend van 19 september in 1799. Begin van dit decennium werden bovenstaande voorwerpen in Bergen gevonden.

Afbeelding 1: Engelsche Gardes en Russische Grenadier. Gravure met de hand ingekleurd. Jan Anthonie Langendijk. Datering: 1790-1818. Rijksprentenkabinet Amsterdam.
Afbeelding 2: Russische mijterplaat met drie bijbehorende grenadiersemblemen die aan de twee zijkanten en achterkant van de mijter waren bevestigd. Midden boven de (onleesbare) tekst: “S NAMI BOG”, vertaald: “GOD ZIJ MET ONS”. Privébezit.
Afbeelding 3:  Riemsluiting Russische grenadier. Privébezit.
Afbeelding 4:  Engelse patroontasplaat van het korps mariniers, in het midden de initialen GR (George Rex(koning)) en de tekst: PER MARE PER TERRAM, TER ZEE TER LAND. Privébezit.

Hoe komen deze voorwerpen in Bergen terecht?
Medio 1799 heeft Frankrijk grote delen van Europa veroverd. De koning van Engeland en de tsaar van Rusland zijn bang dat Frankrijk hun respectievelijke landen ook gaan aanvallen. Zij vormen een coalitie en besluiten, om de macht van Frankrijk in te perken en het gezag van de Oranjes te herstellen, tot een invasie op het vasteland van Europa, om te beginnen in de Bataafse Republiek (ook wel de Tweede Coalitie Oorlog genoemd) … en het gezag van de Orangisten te herstellen. Op 27 augustus 1799, vier uur in de ochtend landen er 7000 Britten (Engelsen, Schotten, Welshmen en Ieren) op de Noord-Hollandse kust onder bevel van generaal Ralph Abercromby, tussen Groote-en Kleine Keeten. De Bataafse kustverdediging onder bevel van generaal Herman Willem Daendels is kansloos.

Zij moeten vluchten en verlaten ook de stellingen in Den Helder. Op 28 augustus wordt Den Helder ingenomen inclusief de Bataafse oorlogsvloot van schout-bij-nacht Samuel Story. De Britten nemen de Zijpe in en de omringdijk is een perfecte verdediging tegen mogelijke aanvallen van de Fransen en Bataven. Op 10 september valt het gecombineerde Frans-Bataafse leger aan, onder bevel van de opperbevelhebber, de Franse generaal Guillaume Marie Anne Brune. De Britten worden op drie plaatsen aangevallen: Eenigenburg/Sint Maarten, Schoorldam/Krabbendam en Petten. Alle aanvallen van het Frans-Bataafse leger worden afgeslagen. In de acht dagen hierna komen er nog eens 15.000 Britten en 18.000 Russen in Den Helder aan land.

Zij staan dan onder opperbevel van hertog Frederick August York (tweede zoon van de Engelse koning George III). Half september telt het Frans-Bataafse leger ruim 40.000 manschappen. Op 19 september besluit de hertog van York in alle vroegte de Frans-Bataafse stellingen aan te vallen, en wel op vier plaatsen tegelijk. De zwaarste aanval wordt op Bergen uitgevoerd onder bevel van de Russische generaal Johann Hermann von Fersen, 9000 Russen en 2500 Britten. Na zware gevechten in Camperduin, Hargen, Groet, Schoorl, Aagtdorp wordt Bergen om 07.30 uur door de Russen en Britten ingenomen. Om dit te vieren, geven zij zich over aan drinkgelagen, het Franse arsenaal, de kroegen en woningen zijn niet veilig. Generaal Brune besluit een tegenaanval in te zetten, met nieuwe troepen, er volgt een hevige strijd bij de Ruïnekerk, het Bergense bos en de polders. Generaal Hermann wordt met 1275 manschappen gevangen genomen en naar Alkmaar afgevoerd en een week gevangen gehouden in de Grote Kerk. De overige Russen en Britten vluchten naar hun stellingen in de Zijpe. Zij staan nu onder bevel van de Russische generaal Magnus Gustav von Essen, naar hun stellingen in de Zijpe. Duizenden Fransen, Bataven, Russen en Britten komen deze dag om het leven, tussen de Zijpe en Bergen.

Het verdere verloop van de invasie
De tweede slag bij Bergen vindt op 2 oktober 1799 plaats. vier Brits-Russische colonnes moeten onder andere optrekken naar Bergen, het duingebied en het strand. Er vinden zware gevechten in de duinen plaats tussen Bergen en “het huidige Bergen aan Zee”, in bijzonder door het Russische leger. De Britten trekken op via het strand en de duinen naar Egmond aan Zee. Beide zijden lijden wederom zware verliezen. Het Frans-Bataafse leger wordt ’s avonds verdreven en zij trekken zich terug op de lijn Beverwijk-Castricum-Limmen-Akersloot. Alkmaar wordt op 3 oktober door de Britten ingenomen.
In de ochtend van 6 oktober vallen de Britten en Russen de Frans-Bataafse stellingen aan bij Limmen, Akersloot en Bakkum. Uiteindelijk wordt Castricum door de Russen ingenomen. Snel daarna neemt de Franse generaal Brune Castricum weer in. Daarna wéér de Britten en Russen. Een laatste charge van de Bataafse cavalerie onder bevel van kolonel Franciscus Maria Aloisius Barnabas de Quaita zorgt er voor dat de invasietroepen zich moeten terugtrekken.
De strijd eindigt echter onbeslist en er gaan geruchten dat de Franse generaal Brune door de hertog van York is omgekocht. Brune zou twee raspaarden en een grote som geld in de vorm van gouden munten hebben ontvangen.

De onderhandelingen voor het vredesverdrag starten op 15 oktober en op 18 oktober 1799 wordt deze getekend door de onderhandelaars: de Franse brigade-generaal Claude Rostollant en de Britse majoor-generaal John Knox, in het hoofdkwartier van Brune aan de Oudegracht 218 in Alkmaar. Op 22 oktober vertrekken de eerste Britten en Russen uit Den Helder. Door het slechte weer verlaten de laatste Britse en Russische schepen Den Helder op 29 november. Er zijn tijdens deze invasie ruim 20.000 doden, gewonden en vermisten te betreuren, Britten, Russen, Fransen en Bataven.

Een monument ter nagedachtenis in Bergen!
Ter nagedachtenis aan de gevallenen werd in 1901 het Russisch Monument in Bergen onthuld. Er liggen bij het monument ruim 500 Russen en Kozakken (uit de huidige Oekraïne) begraven, gesneuveld op 19 september en 2 oktober 1799. Het monument bevindt zich bij de splitsing Russenweg/Notweg.

Wilt u de mariniersplaat, de mijterplaat met de drie 3 grenadiersemblemen en de riemgesp zien?
Dat kan t/m zondag 30 oktober a.s., en wel in de uitgebreide tentoonstelling “Invasie 1799” op de eerste verdieping van Museum het Sterkenhuis. Een aanrader voor geïnteresseerden in deze onbekende geschiedenis.
Het museum is geopend van dinsdag t/m zondag van 13.00 tot 17.00 uur.
Adres: Oude Prinsweg 21, 1861 CS Bergen NH.
Telefoon 072-2015000. [email protected]

Auteur: John Grooteman

Foto’s:
– Mijterplaat met 3 grenadiersemblemen
– Riemsluiting
– Kogeltasplaat

Afbeelding:
– “Engelsche Gardes en Russische Grenadier”