De eerste geschiedschrijver van Bergen wordt hij genoemd, dominee Andreas Kok uit de achttiende eeuw. Dit is volledig terecht. In zijn in 1774 uitgebrachte werk ‘Het tweede eeuwgetij van Bergens kerkverwoesting’, opgedragen aan Willem Lodewijk van Nassau, vrijheer van Bergen, probeert hij tweehonderd jaar na 1574 te achterhalen waarom en wanneer de Ruïnekerk in zijn huidige, half verwoeste staat is terechtgekomen. Als een echte kerkleraar behandelt hij meteen ook maar de geschiedenis van het dorp Bergen, van het graafschap Holland tot de bekende rampen uit de bijbel. Ten goede van de lezers en opheldering van misverstanden, meldt hij.

Hij maakt alvast excuses voor het geval dat hij te veel mocht uitweiden of – erger – geen volledige duidelijkheid kan bieden. Misverstanden die hij bijvoorbeeld aankaart, zijn dat de kerk kapot zou zijn geschoten door de troepen van Sonoy, of door die van Brederode. Over een geheime gang vanuit de crypte weet hij te melden dat hij er vergeefs naar heeft gegraven. Het lukt hem weer wel de in 1582 ingestorte toren te reconstrueren: deze moet 245 Berger voet hoog zijn geweest, zo’n 72 meter. Dit op grond van een afbeelding, de bekende hoogte van het dak, en na raadpleging van deskundigen. Voorwaar geen kleine toren. Over het verdwenen orgel meldt hij dat het nog in 1571 was opgeknapt voor 475 gulden, zo’n twee jaarsalarissen voor een ervaren arbeider.

Hij kent zijn bronnen, zoals Nanning van Foreest, over wie hij verzucht dat het zoveel aangenamer was geweest als hij in zijn verslag over het beleg van Alkmaar meer aandacht had besteed aan de rampspoed waar de omliggende dorpen mee te maken hadden.

Hij gaat dus niet over één nacht ijs en trekt bovendien aanvaardbare conclusies. De datum van de verwoesting weet hij in ieder geval met zekerheid te zetten op 21 februari 1574. Toch moet hij teleurgesteld accepteren dat hij de dader niet heeft weten te achterhalen. En daar zitten we nu dus nog steeds mee.

De foto is afkomstig uit het Regionaal Archief Alkmaar. Klik op de foto voor een uitvergroting.

Theo de Graaff, Historische Vereniging Bergen NH, november 2023.